Đi ngoài ra máu: Dấu hiệu cảnh báo cần thận trọng hay chỉ là triệu chứng lành tính?

1. Biểu hiện lâm sàng của đi ngoài ra máu

Đi ngoài ra máu không phải là một bệnh mà là một triệu chứng. Đặc điểm của máu xuất hiện trong phân có thể cung cấp nhiều thông tin định hướng chẩn đoán ban đầu. Máu có thể đỏ tươi, đỏ sẫm, nâu đỏ hoặc đen như bã cà phê, tuỳ thuộc vào vị trí và nguyên nhân gây chảy máu trong đường tiêu hóa.

Máu đỏ tươi thường gợi ý nguồn chảy máu từ đại tràng trái hoặc trực tràng – hậu môn. Ngược lại, máu sẫm hoặc phân đen thường phản ánh xuất huyết tiêu hóa trên, như ở dạ dày hoặc tá tràng, do máu đã bị tiêu hóa một phần. Bệnh nhân có thể phát hiện máu bao quanh phân, trộn lẫn trong phân hoặc dính trên giấy vệ sinh. Các biểu hiện đi kèm như đau bụng, táo bón, tiêu chảy, sốt hoặc sụt cân cần được khai thác kỹ càng nhằm phân biệt giữa các nguyên nhân lành tính và ác tính.

2. Các nguyên nhân thường gặp gây đi ngoài ra máu

Hiện tượng đi ngoài ra máu có thể bắt nguồn từ nhiều bệnh lý khác nhau, từ những vấn đề nhẹ như trĩ hoặc nứt hậu môn, đến những bệnh lý nghiêm trọng như ung thư đại – trực tràng hoặc bệnh viêm ruột mạn tính.

Trong các nguyên nhân phổ biến, bệnh trĩ là thủ phạm hàng đầu. Trĩ xuất hiện khi các tĩnh mạch ở vùng hậu môn – trực tràng bị giãn và sung huyết, gây chảy máu mỗi khi đại tiện, đặc biệt ở người bị táo bón kéo dài. Máu thường đỏ tươi, nhỏ giọt hoặc bắn thành tia, không lẫn trong phân, và đi kèm cảm giác đau rát hậu môn.

Nứt kẽ hậu môn, một nguyên nhân khác, xảy ra khi niêm mạc ống hậu môn bị rách, thường do phân quá cứng. Cơn đau sắc như dao cắt và máu đỏ tươi là đặc trưng.

Bệnh lý đại tràng như viêm loét đại tràng hoặc bệnh Crohn cũng có thể gây ra triệu chứng đi ngoài ra máu. Trong các trường hợp này, máu thường đi kèm với nhầy, phân lỏng và đau bụng quặn từng cơn. Đặc biệt, nếu tình trạng đi ngoài ra máu kèm sụt cân, mệt mỏi kéo dài và có tiền sử gia đình ung thư đường tiêu hóa, cần nghĩ đến ung thư đại – trực tràng.

Polyp đại tràng, mặc dù là tổn thương lành tính, nhưng nếu phát triển lớn hoặc chuyển sản, cũng có thể gây chảy máu và là yếu tố nguy cơ tiến triển thành ung thư.

Các nguyên nhân khác như lỵ trực khuẩn, viêm đại tràng do vi khuẩn, ký sinh trùng, hoặc sau can thiệp nội soi đại tràng, xạ trị vùng chậu cũng có thể dẫn tới tình trạng đi ngoài ra máu.

3. Phân biệt và định hướng chẩn đoán

Trong thực hành y khoa, việc phân biệt nguyên nhân gây đi ngoài ra máu dựa vào mô tả chi tiết của bệnh nhân về tính chất máu, số lần đại tiện, sự thay đổi phân, tiền sử bệnh lý và thăm khám trực tiếp đóng vai trò thiết yếu. Ví dụ, máu chảy ít, đỏ tươi, xảy ra sau khi rặn có thể gợi ý bệnh trĩ. Trong khi đó, tiêu chảy kèm máu và đau quặn bụng thường gợi ý viêm đại tràng nhiễm khuẩn hoặc viêm ruột mạn tính.

Nội soi đại tràng là phương pháp chẩn đoán chủ lực, giúp xác định chính xác vị trí, tính chất và nguyên nhân tổn thương. Các xét nghiệm cận lâm sàng khác như công thức máu, CRP, calprotectin phân, xét nghiệm tìm máu ẩn trong phân, siêu âm bụng hoặc chụp cắt lớp vi tính có thể được chỉ định tùy theo tình trạng cụ thể.

4. Biến chứng có thể gặp nếu không điều trị sớm

Tình trạng đi ngoài ra máu nếu không được chẩn đoán và xử trí kịp thời có thể dẫn tới nhiều biến chứng nguy hiểm. Mất máu mạn tính là nguyên nhân thường gặp gây thiếu máu, làm bệnh nhân xanh xao, mệt mỏi, giảm chất lượng cuộc sống. Trong những trường hợp cấp tính, đặc biệt là xuất huyết tiêu hóa trên hoặc ung thư tiến triển, có thể gây mất máu nặng, sốc, đe dọa tính mạng.

Hơn nữa, đi ngoài ra máu do viêm mạn tính như bệnh Crohn hoặc viêm loét đại tràng nếu không được kiểm soát tốt có thể dẫn tới biến chứng như thủng ruột, hẹp ruột hoặc tăng nguy cơ ung thư hóa. Các tổn thương hậu môn không được điều trị triệt để có thể tạo thành vết loét mạn tính, rò hậu môn hoặc áp xe hậu môn.

5. Hướng tiếp cận điều trị

Việc điều trị tình trạng đi ngoài ra máu phụ thuộc hoàn toàn vào nguyên nhân nền. Trong các trường hợp lành tính như trĩ hoặc nứt hậu môn, thay đổi lối sống và chế độ ăn uống là chìa khóa để kiểm soát triệu chứng. Bệnh nhân được khuyến khích uống đủ nước, bổ sung chất xơ từ rau củ và trái cây, tránh rặn mạnh khi đi vệ sinh và duy trì thói quen đại tiện đều đặn. Các thuốc bôi tại chỗ, thuốc làm mềm phân hoặc flavonoid cải thiện trương lực tĩnh mạch thường được sử dụng.

Với các bệnh lý viêm đại tràng, bác sĩ sẽ chỉ định thuốc kháng viêm, thuốc điều hòa miễn dịch hoặc kháng sinh tùy nguyên nhân. Trong những trường hợp nặng hoặc nghi ngờ tổn thương ác tính, phẫu thuật có thể là lựa chọn cần thiết.

Điều quan trọng là người bệnh không nên tự ý sử dụng thuốc cầm máu mà chưa có chẩn đoán cụ thể, bởi điều này có thể che lấp triệu chứng và làm chậm quá trình chẩn đoán chính xác.

6. Phòng ngừa tình trạng đi ngoài ra máu

Mặc dù không thể phòng ngừa tất cả các nguyên nhân gây đi ngoài ra máu, nhưng một lối sống lành mạnh có thể giảm thiểu nguy cơ đáng kể. Chế độ ăn giàu chất xơ, hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, uống đủ nước mỗi ngày và tập thể dục thường xuyên giúp cải thiện nhu động ruột, giảm nguy cơ táo bón và trĩ – hai nguyên nhân phổ biến gây đi ngoài ra máu.

Ngoài ra, không nên nhịn đi vệ sinh, tránh ngồi quá lâu trên bồn cầu, và cần đi khám khi có triệu chứng bất thường như máu trong phân kéo dài, thay đổi thói quen đại tiện, sụt cân không rõ nguyên nhân hoặc đau bụng mạn tính. Đối với người trên 50 tuổi hoặc có tiền sử gia đình mắc ung thư đại tràng, nội soi đại tràng định kỳ là khuyến cáo quan trọng để phát hiện sớm các tổn thương tiền ung thư.

7. Khi nào cần đi khám ngay?

Bệnh nhân cần đến cơ sở y tế ngay khi đi ngoài ra máu đi kèm với các dấu hiệu cảnh báo như hoa mắt, chóng mặt, tim đập nhanh, huyết áp tụt, sốt cao, đau bụng dữ dội, hoặc máu chảy thành tia và không ngừng. Ngoài ra, những người có tiền sử bệnh lý tiêu hóa, đang sử dụng thuốc kháng đông hoặc kháng viêm không steroid cũng cần được đánh giá sớm nếu có triệu chứng đi ngoài ra máu.

Không ít trường hợp bệnh nhân chủ quan cho rằng hiện tượng này là do trĩ đơn thuần và tự điều trị tại nhà, dẫn đến chẩn đoán trễ ung thư hoặc bệnh lý nặng tiềm ẩn. Vì vậy, việc chủ động đi khám và không tự suy diễn nguyên nhân là điều cần thiết trong mọi trường hợp.

Đi ngoài ra máu là một triệu chứng cảnh báo nhiều bệnh lý đường tiêu hóa, từ lành tính đến nghiêm trọng. Việc thăm khám và chẩn đoán sớm có ý nghĩa quan trọng trong việc điều trị triệt để nguyên nhân, ngăn ngừa biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh. Bất kỳ sự thay đổi nào trong thói quen đại tiện, đặc biệt là sự xuất hiện máu trong phân, đều xứng đáng nhận được sự quan tâm đúng mức từ phía người bệnh và cơ sở y tế. Không nên chủ quan hoặc trì hoãn, bởi sự chậm trễ đôi khi phải trả giá bằng sức khỏe và tính mạng.

Tài liệu tham khảo

1. National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (NIDDK). "Rectal Bleeding." Available at: www.niddk.nih.gov

2. American College of Gastroenterology (ACG). "What is Colorectal Cancer?" 2022.

3. Riddle MS, DuPont HL. "Gastrointestinal Bleeding: Causes and Management." New England Journal of Medicine, 2019.

4. Itzkowitz SH, Present DH. "Inflammatory Bowel Disease: Diagnosis and Treatment." Gastroenterology, 2005.

5. Nguyen GC, et al. "Management of Lower Gastrointestinal Bleeding." Gastrointestinal Endoscopy Clinics of North America, 2014.