Lưu ý biến chứng viêm đại tràng - Ai cũng cần biết

Việc hiểu rõ các biến chứng của viêm đại tràng giúp người bệnh chủ động hơn trong theo dõi, nhận biết sớm dấu hiệu nguy hiểm và xây dựng chiến lược điều trị phù hợp nhằm ngăn ngừa tiến triển mạn tính.

Vì sao viêm đại tràng dễ gây biến chứng?

Đại tràng có cấu trúc phức tạp, nằm ở vị trí quan trọng trong hệ tiêu hóa, nơi diễn ra quá trình hấp thu nước, tạo khuôn phân và nuôi dưỡng hệ vi sinh đường ruột. Khi lớp niêm mạc bị viêm kéo dài, hàng rào bảo vệ ruột bị phá vỡ. Điều này dẫn đến các hiện tượng:

• Tổn thương tế bào biểu mô, hình thành vết loét khó liền.

• Thâm nhập bạch cầu và hoạt hóa phản ứng viêm quá mức.

• Sự thay đổi của hệ vi khuẩn ruột làm rối loạn miễn dịch.

• Dịch nhầy và độc tố vi khuẩn dễ xuyên vào máu, gây phản ứng toàn thân.

Chính vì cơ chế bệnh sinh có tính mạn tính và tái phát, viêm đại tràng trở thành nền tảng để các biến chứng phát triển nếu không được kiểm soát hiệu quả.

Các biến chứng viêm đại tràng thường gặp

Chảy máu đại tràng

Đây là một trong những biến chứng của viêm đại tràng xuất hiện sớm nhất. Tổn thương loét khiến các mao mạch dưới niêm mạc bị vỡ, gây chảy máu trực tràng. Biểu hiện có thể từ:

• Vệt máu bám theo phân.

• Phân đen, mùi khẳm (khi chảy máu cao hơn trong đường tiêu hóa).

• Phân toàn máu đỏ tươi kèm đau quặn, mót rặn.

Mất máu mạn tính khiến người bệnh xanh xao, mệt mỏi, giảm tập trung do thiếu sắt.

Loét sâu và thủng đại tràng

Khi viêm kéo dài, các ổ loét có thể mở rộng vào lớp cơ, thậm chí xuyên thủng thành ruột. Đây là biến chứng nguy hiểm cần cấp cứu ngay lập tức.

Người bệnh thường có biểu hiện:

• Đau bụng đột ngột, dữ dội.

• Chủng bụng, không trung tiện được.

• Huyết áp tụt, có dấu hiệu viêm phúc mạc.

Thủng đại tràng có thể dẫn đến nhiễm trùng ổ bụng nặng, tỷ lệ tử vong cao nếu không phẫu thuật kịp thời.

Giãn đại tràng cấp tính (Toxic megacolon)

Đây là một trong những biến chứng nặng của viêm đại tràng mạn tính, thường gặp ở bệnh nhân viêm loét đại tràng thể nặng. Đại tràng mất khả năng co bóp, giãn rộng bất thường và dễ vỡ.

Triệu chứng gợi ý gồm:

• Sốt cao.

• Nhịp tim nhanh.

• Bụng trướng, đau tăng dần.

• Tiêu chảy nặng, mất nước.

Toxic megacolon là cấp cứu nội – ngoại khoa, cần điều trị tích cực để tránh nguy hiểm đến tính mạng.

Hẹp đại tràng

Lớp niêm mạc viêm đi viêm lại sẽ hình thành mô xơ sẹo. Mảng xơ này thu hẹp lòng đại tràng, cản trở lưu thông phân, gây:

• Táo bón kéo dài dù ăn nhiều chất xơ.

• Đau bụng từng cơn do ứ đọng phân.

• Có thể dẫn đến tắc ruột bán phần hoặc hoàn toàn.

Một số trường hợp hẹp nặng phải phẫu thuật để giải phóng đoạn ruột bị xơ hóa.

Suy dinh dưỡng và rối loạn điện giải

Rối loạn hấp thu và tiêu chảy kéo dài khiến cơ thể mất nước, suy giảm khoáng chất như natri, kali, magie. Người bệnh thường:

• Gầy sút nhanh.

• Da khô, thiếu sức sống.

• Yếu cơ, chuột rút.

• Dễ mệt và mất tập trung.

Đây là biến chứng thầm lặng nhưng ảnh hưởng lớn đến sức khỏe tổng thể.

Tăng nguy cơ ung thư đại tràng

Một trong những biến chứng viêm đại tràng nghiêm trọng nhất là sự tăng nguy cơ ung thư, đặc biệt ở bệnh nhân viêm loét đại tràng mạn tính kéo dài trên 8–10 năm.

Các yếu tố làm nguy cơ tăng cao:

• Viêm mức độ nặng, lan tỏa.

• Bệnh kéo dài nhiều năm.

• Tiền sử polyp hoặc loạn sản tế bào.

Cơ chế giải thích là tình trạng viêm mạn tính dẫn đến thay đổi DNA trong tế bào niêm mạc, dần dần tạo thành tế bào bất thường.

Đây là lý do bệnh nhân viêm đại tràng mạn tính cần tầm soát nội soi định kỳ.

Đối tượng nào dễ gặp biến chứng hơn?

Không phải ai viêm đại tràng cũng gặp biến chứng, tuy nhiên các yếu tố sau làm tăng nguy cơ:

• Điều trị không đúng hoặc tự ý ngừng thuốc.

• Dùng kháng sinh kéo dài, phá vỡ hệ vi sinh đường ruột.

• Chế độ ăn nhiều dầu mỡ, rượu bia, đồ cay nóng.

• Stress mạn tính, rối loạn giấc ngủ.

• Bệnh mạn tính kèm theo như tiểu đường, bệnh tự miễn.

• Viêm loét đại tràng thể toàn bộ đại tràng.

Nhận diện yếu tố nguy cơ giúp bác sĩ theo dõi sát hơn và đưa ra kế hoạch điều trị phù hợp.

Làm sao để giảm nguy cơ biến chứng viêm đại tràng?

Điều trị theo phác đồ và tái khám định kỳ

Bệnh nhân không nên tự ý giảm liều hoặc bỏ thuốc khi thấy đỡ triệu chứng, vì viêm đại tràng có thể tái phát mạnh hơn nếu gián đoạn điều trị.

Xây dựng chế độ ăn khoa học

• Giảm thực phẩm cứng, khó tiêu trong giai đoạn cấp.

• Tăng chất xơ hòa tan, uống đủ nước trong giai đoạn ổn định.

• Hạn chế rượu bia, đồ chiên rán, chất kích thích.

• Ưu tiên men vi sinh chuẩn khoa học để phục hồi hệ vi khuẩn ruột.

Quản lý căng thẳng

Stress là yếu tố kích hoạt đợt bùng phát. Thiền, yoga, ngủ đủ giấc và vận động nhẹ giúp cải thiện rõ rệt tình trạng viêm.

Tầm soát ung thư đại tràng

Bệnh nhân viêm đại tràng mạn tính cần nội soi định kỳ để phát hiện sớm loạn sản.

Viêm đại tràng nếu không điều trị đúng có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm, từ chảy máu, hẹp đại tràng cho đến nguy cơ ung thư. Chủ động theo dõi triệu chứng, duy trì lối sống lành mạnh và thăm khám định kỳ là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe đường ruột. Nhận biết sớm và can thiệp đúng sẽ giúp người bệnh kiểm soát bệnh hiệu quả và phòng tránh biến chứng lâu dài.

Tài liệu tham khảo

1. Mayo Clinic – Ulcerative Colitis
   https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/ulcerative-colitis/

2. Cleveland Clinic – Colitis: Symptoms, Causes & Treatment
   https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/10351-colitis

3. National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (NIDDK) – Inflammatory Bowel Disease
   https://www.niddk.nih.gov/health-information/digestive-diseases/inflammatory-bowel-disease

4. American College of Gastroenterology – Ulcerative Colitis Clinical Guidelines
   https://gi.org/guideline/ulcerative-colitis-in-adults/