Cam thảo: Dược liệu quý trong y học cổ truyền

Trong y học hiện đại, cam thảo được nghiên cứu kỹ lưỡng về thành phần hoạt chất, đặc biệt là glycyrrhizin – hợp chất mang lại nhiều tác dụng sinh học quan trọng, từ chống viêm, chống oxy hóa, bảo vệ gan đến hỗ trợ điều trị bệnh lý tiêu hóa. Tuy nhiên, việc sử dụng cam thảo cũng cần thận trọng vì có thể gây tác dụng phụ nếu dùng liều cao và kéo dài.

Thành phần hóa học nổi bật của cam thảo

Cam thảo chứa nhiều hợp chất sinh học, trong đó quan trọng nhất là:

• Glycyrrhizin (hay glycyrrhizic acid): Đây là thành phần chính, chiếm khoảng 2–9% trong rễ cam thảo, có vị ngọt gấp 30–50 lần đường mía. Nó mang lại tác dụng chống viêm, bảo vệ gan và điều hòa miễn dịch.

• Flavonoid: Bao gồm liquiritin, isoliquiritigenin, liquiritigenin, giúp chống oxy hóa, bảo vệ niêm mạc dạ dày và chống ung thư.

• Saponin: Các chất có khả năng kháng khuẩn, kháng nấm, hỗ trợ hệ miễn dịch.

• Coumarin và tinh dầu: Có tác dụng thư giãn, chống co thắt và hỗ trợ tuần hoàn máu.

Nhờ sự đa dạng trong thành phần, cam thảo vừa có tác dụng toàn diện, vừa có tính an toàn nếu được sử dụng đúng cách.

Công dụng của cam thảo trong y học cổ truyền

Trong Đông y, cam thảo được mô tả với vị ngọt, tính bình, quy vào 12 kinh mạch, có công dụng:

• Bổ khí, kiện tỳ: Cam thảo thường được dùng để tăng cường sức khỏe tổng thể, cải thiện chứng mệt mỏi, suy nhược cơ thể.

• Thanh nhiệt, giải độc: Cam thảo có khả năng thanh nhiệt, làm dịu cơn khát, thường được kết hợp trong các bài thuốc giải độc cơ thể.

• Hòa hoãn dược tính: Đây là điểm đặc biệt khiến cam thảo được gọi là “quốc lão”, bởi nó điều hòa các vị thuốc khác trong thang thuốc, giúp giảm độc tính và tăng hiệu quả điều trị.

• Chỉ khái, lợi yết: Cam thảo còn được dùng nhiều trong các bài thuốc ho, viêm họng, khản tiếng.

Nhờ những công năng này, cam thảo xuất hiện trong hàng trăm bài thuốc cổ truyền nổi tiếng của Trung Quốc, Nhật Bản và Việt Nam.

Vai trò của cam thảo trong y học hiện đại

Các nghiên cứu hiện đại đã chứng minh nhiều tác dụng sinh học quan trọng của cam thảo:

1. Tác dụng trên hệ tiêu hóa

Glycyrrhizin và flavonoid trong cam thảo có khả năng bảo vệ niêm mạc dạ dày, tăng tiết chất nhầy, giảm acid dịch vị, từ đó hỗ trợ điều trị viêm loét dạ dày – tá tràng. Ngoài ra, cam thảo còn được nghiên cứu trong điều trị trào ngược dạ dày – thực quản (GERD) nhờ khả năng làm dịu niêm mạc thực quản.

2. Hỗ trợ chức năng gan

Nhiều nghiên cứu cho thấy cam thảo có tác dụng bảo vệ gan trước sự tấn công của virus viêm gan và độc chất. Glycyrrhizin có khả năng ức chế sự nhân lên của virus viêm gan B và C, đồng thời giảm viêm gan do rượu, hóa chất.

3. Tác dụng chống viêm và điều hòa miễn dịch

Cam thảo hoạt động tương tự như corticosteroid ở mức độ nhẹ, giúp giảm viêm mà ít gây tác dụng phụ như thuốc tân dược. Nó được ứng dụng trong điều trị các bệnh viêm da, viêm khớp và một số bệnh tự miễn.

4. Kháng khuẩn, kháng virus

Các hợp chất trong cam thảo có tác dụng ức chế sự phát triển của vi khuẩn như Helicobacter pylori (nguyên nhân gây loét dạ dày), nấm Candida, và một số virus như herpes simplex.

5. Tác dụng trong hỗ trợ ung thư

Một số nghiên cứu bước đầu chỉ ra rằng flavonoid trong cam thảo có thể giúp ngăn chặn sự phát triển của tế bào ung thư nhờ khả năng chống oxy hóa mạnh mẽ.

Ứng dụng của cam thảo trong đời sống

Cam thảo không chỉ được dùng làm thuốc mà còn ứng dụng rộng rãi trong đời sống thường ngày.

• Trong thực phẩm: Cam thảo được dùng để tạo vị ngọt tự nhiên cho kẹo, đồ uống, trà thảo mộc.

• Trong mỹ phẩm: Nhờ đặc tính chống oxy hóa và làm sáng da, chiết xuất cam thảo được sử dụng trong các sản phẩm kem dưỡng, serum trị nám, sữa rửa mặt.

• Trong nha khoa: Cam thảo có khả năng ức chế vi khuẩn gây sâu răng và viêm lợi, nên thường xuất hiện trong kem đánh răng và nước súc miệng thảo dược.

Tác dụng phụ và lưu ý khi sử dụng cam thảo

Mặc dù có nhiều lợi ích, cam thảo cũng tiềm ẩn rủi ro nếu sử dụng quá mức. Việc dùng liều cao và kéo dài có thể dẫn đến tình trạng giữ nước, tăng huyết áp, hạ kali máu. Người bệnh tim mạch, suy thận, phụ nữ mang thai và cho con bú cần đặc biệt thận trọng. Khuyến nghị chung là không nên sử dụng quá 100 mg glycyrrhizin mỗi ngày, tương đương khoảng 5–10 g cam thảo khô, trừ khi có chỉ định của bác sĩ. Ngoài ra, những người đang dùng thuốc lợi tiểu, corticosteroid hoặc thuốc chống đông máu cần tránh tự ý dùng cam thảo để tránh tương tác bất lợi.

Cam thảo trong nghiên cứu hiện đại và triển vọng tương lai

Hiện nay, cam thảo là một trong những dược liệu được nghiên cứu nhiều nhất về tác dụng chống viêm, bảo vệ gan và tiềm năng trong điều trị ung thư. Các nhà khoa học đang tập trung vào việc tách chiết các hợp chất tinh khiết từ cam thảo, giảm độc tính và tăng hiệu quả dược lý.

Trong bối cảnh y học hiện đại hướng tới xu hướng “dược liệu thiên nhiên”, cam thảo có tiềm năng trở thành một nguyên liệu quan trọng trong phát triển thuốc thế hệ mới. Cam thảo là một dược liệu quý với lịch sử sử dụng lâu đời, vừa được Đông y coi trọng, vừa được y học hiện đại nghiên cứu sâu rộng. Với khả năng hỗ trợ hệ tiêu hóa, bảo vệ gan, kháng viêm và ứng dụng rộng rãi trong đời sống, cam thảo xứng đáng là một trong những cây thuốc quan trọng nhất của nhân loại. Tuy nhiên, người dùng cần hiểu rõ về liều lượng và tác dụng phụ để sử dụng an toàn, hiệu quả.

Tài liệu tham khảo

1. Fiore, C., Eisenhut, M., Ragazzi, E., Zanchin, G., & Armanini, D. (2005). A history of the therapeutic use of liquorice in Europe. Journal of Ethnopharmacology, 99(3), 317–324.

2. Pastorelli, D., Fabricio, A. S. C., Giovanis, P., Soldà, C., & Armanini, D. (2010). Licorice and its derivatives: Prospects in clinical research. Phytotherapy Research, 24(3), 281–288.

3. Wang, Z. Y., & Nixon, D. W. (2001). Licorice and cancer. Nutrition and Cancer, 39(1), 1–11.

4. Shibata, S. (2000). A drug over the millennia: Pharmacognosy, chemistry, and pharmacology of licorice. Yakugaku Zasshi, 120(10), 849–862.

5. Isbrucker, R. A., & Burdock, G. A. (2006). Risk and safety assessment on the consumption of licorice root (Glycyrrhiza sp.), its extract, and powder as a food ingredient, with emphasis on the pharmacology and toxicology of glycyrrhizin. Regulatory Toxicology and Pharmacology, 46(3), 167–192.