Chế độ ăn cho người viêm đại tràng chuẩn khoa học nhất

Thực tế lâm sàng cho thấy hơn 70% người bệnh phản hồi rằng triệu chứng cải thiện đáng kể sau khi thay đổi chế độ ăn uống một cách bài bản. Tuy nhiên, mỗi dạng viêm đại tràng – cấp, mạn tính, co thắt, hoặc rối loạn đại tràng chức năng – lại đòi hỏi những điều chỉnh ăn uống phù hợp riêng. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp cái nhìn khoa học nhất để bạn áp dụng chế độ ăn uống cho người viêm đại tràng một cách hiệu quả và an toàn.

Nguyên tắc cơ bản khi xây dựng chế độ ăn cho người viêm đại tràng

Khi đại tràng đang bị viêm, niêm mạc trở nên nhạy cảm, dễ bị kích ứng bởi chất xơ không hòa tan, gia vị, chất kích thích và thực phẩm sinh hơi. Do đó, nguyên tắc đầu tiên trong chế độ ăn cho người bị viêm đại tràng là giảm tải áp lực cho đường ruột, đồng thời đảm bảo đủ năng lượng và dưỡng chất.

Ăn mềm, chia nhỏ bữa

Cấu trúc của đại tràng bị viêm khiến nhu động ruột dễ co thắt bất thường. Các nghiên cứu chỉ ra rằng ăn quá nhiều trong một bữa khiến ruột tăng hoạt động mạnh, gây đau quặn và đầy hơi. Vì vậy:

• Nên ăn 5–6 bữa nhỏ mỗi ngày

• Tránh ăn khuya

• Ưu tiên thức ăn dạng lỏng – mềm trong giai đoạn triệu chứng nặng

Giảm chất xơ không hòa tan, tăng chất xơ hòa tan

Đây là khuyến cáo quan trọng trong mọi phác đồ điều trị viêm đại tràng.

• Chất xơ không hòa tan (có trong rau sống, giá đỗ, ngô, khoai lang, gạo lứt) làm tăng khối lượng phân, khiến niêm mạc đang viêm phải hoạt động mạnh hơn.

• Chất xơ hòa tan (yến mạch, chuối chín, khoai tây, bí đỏ) lại giúp hấp thu nước, làm dịu niêm mạc và ổn định tiêu hóa.

Hạn chế lactose và thực phẩm sinh hơi

Nhiều người viêm đại tràng có tình trạng thiếu enzyme lactase, dẫn đến không tiêu hóa được sữa, gây tiêu chảy và đau bụng. Ngoài ra, nước có gas, đậu, bắp cải và hành tây dễ sinh khí trong ruột – điều này không có lợi khi đại tràng đang bị viêm.

Đảm bảo đủ nước và điện giải

Tiêu chảy kéo dài khiến cơ thể mất natri, kali, magie. Việc uống đủ nước và bổ sung oresol hoặc nước dừa giúp ngăn ngừa mất cân bằng điện giải.

Chế độ ăn cho người viêm đại tràng trong từng giai đoạn

Mỗi giai đoạn bệnh cần một thực đơn khác nhau. Đây là điểm nhiều người bỏ qua, khiến triệu chứng kéo dài dai dẳng.

Khi bệnh đang bùng phát (đau bụng – tiêu chảy nhiều)

Trong giai đoạn nặng, đại tràng cần được “nghỉ ngơi” tối đa.

Nên ưu tiên:

• Cháo thịt nạc, cháo cá

• Súp gà ít mỡ

• Bánh mì trắng, cơm trắng

• Khoai tây nghiền

• Sữa không lactose hoặc sữa công thức thủy phân

Các món chiên rán, nhiều dầu mỡ hoặc có dạng sợi dài rất dễ gây kích ứng, cần được hạn chế.

Khi bệnh ổn định (giảm triệu chứng)

Lúc này, chế độ ăn cho người viêm đại tràng co thắt và các dạng khác có thể bắt đầu thêm chất xơ hòa tan để nuôi lợi khuẩn.

Nên bổ sung:

• Yến mạch

• Sữa chua men sống (nếu không dị ứng lactose)

• Bí đỏ, cà rốt nấu chín

• Trứng

• Cá biển giàu omega-3

Omega-3 đã được chứng minh có khả năng giảm phản ứng viêm nhẹ, hỗ trợ niêm mạc hồi phục.

Khi bệnh chuyển sang mạn tính

Chế độ ăn cho người viêm đại tràng mạn tính hướng đến duy trì sự ổn định lâu dài, giảm nguy cơ bùng phát.

Thực phẩm lý tưởng:

• Gạo trắng hoặc gạo tấm

• Rau củ nấu chín kỹ

• Trái cây chín mềm (đu đủ, chuối, lê hấp)

• Đạm dễ tiêu: cá, thịt nạc, đậu phụ

• Chất xơ hòa tan và probiotic

Cà phê, rượu, ớt, tiêu và thức ăn nhanh nên tránh tuyệt đối vì dễ gây tái phát.

Viêm đại tràng co thắt: Chế độ ăn khác gì so với viêm đại tràng thông thường?

Viêm đại tràng co thắt (Irritable Bowel Syndrome – IBS) không phải tình trạng viêm loét thực sự, nhưng lại gây đau quặn và rối loạn tiêu hóa mãn tính. Điểm đặc biệt là người bệnh cực kỳ nhạy cảm với những thực phẩm lên men trong ruột. Do đó, chế độ ăn cho người viêm đại tràng co thắt nên áp dụng nguyên tắc FODMAP thấp – giảm các loại đường khó hấp thu.

Một số thực phẩm nên hạn chế:

• Hành tây, tỏi

• Sữa bò

• Táo, lê

• Mì sợi làm từ lúa mì

• Đậu nành, đậu xanh

Nhiều bệnh nhân cải thiện rõ rệt sau 2–6 tuần giảm FODMAP, sau đó có thể tái thử từng nhóm thực phẩm để xác định mức dung nạp.

Những thói quen sinh hoạt giúp tăng hiệu quả của chế độ ăn

Dù viêm đại tràng chế độ ăn có khoa học đến đâu, việc duy trì sức khỏe đường ruột vẫn cần kết hợp thói quen tốt:

• Ăn đúng giờ để ổn định nhu động ruột

• Vận động nhẹ 20–30 phút mỗi ngày

• Tránh căng thẳng vì stress làm nặng thêm triệu chứng co thắt

• Ngủ đủ 7–8 giờ để hệ tiêu hóa phục hồi

• Không tự ý dùng thuốc cầm tiêu chảy kéo dài

Một chế độ ăn cho người viêm đại tràng khoa học có thể giảm đáng kể tần suất tái phát, đồng thời giúp niêm mạc đại tràng hồi phục nhanh chóng hơn. Việc chọn thực phẩm cần dựa trên giai đoạn bệnh và khả năng dung nạp của từng cá nhân. Khi duy trì đúng nguyên tắc, hầu hết bệnh nhân đều cải thiện rõ rệt các triệu chứng như đầy hơi, tiêu chảy, đau quặn và rối loạn đại tiện.

Tài liệu tham khảo

1. Mayo Clinic – Ulcerative colitis diet recommendation

2. National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases – Eating, Diet, & Nutrition for IB

3. Cleveland Clinic – Irritable Bowel Syndrome (IBS)

4. Monash University – Low FODMAP Diet Research

5. Harvard Health Publishing – What to eat when you have inflammatory bowel disease