Hội chứng ruột kích thích và viêm đại tràng: Phân biệt đúng để điều trị hiệu quả

Bài viết này phân tích sâu sự khác biệt về cơ chế bệnh sinh, biểu hiện lâm sàng, tiêu chuẩn chẩn đoán và hướng xử trí, giúp người đọc có cái nhìn khoa học hơn về viêm đại tràng và hội chứng ruột kích thích.

Bản chất bệnh học: vì sao dễ nhầm lẫn?

Mặc dù cùng xuất hiện tại đại tràng, nhưng IBS và viêm đại tràng nằm ở hai nhóm bệnh học hoàn toàn khác nhau.

Hội chứng ruột kích thích (IBS)

IBS là một rối loạn mạn tính của ống tiêu hóa, liên quan đến rối loạn nhu động đại tràng, quá mẫn nội tạng và bất thường trục não – ruột. Điều quan trọng là niêm mạc đại tràng không có tổn thương thực thể khi nội soi. Một số yếu tố góp phần hình thành IBS:
– Rối loạn thần kinh ruột và tăng nhạy cảm với đau.
– Stress kéo dài làm thay đổi vận động ruột và tín hiệu thần kinh.
– Rối loạn hệ vi sinh dẫn đến đầy hơi, chướng bụng.
– Chế độ ăn bất thường, thiếu chất xơ hòa tan.

Đây là lý do khiến IBS thường kéo dài nhưng không gây biến chứng nặng.

Viêm đại tràng

Khác với IBS, viêm đại tràng là tình trạng niêm mạc đại tràng bị viêm thật sự. Tùy nguyên nhân, đại tràng có thể xung huyết – phù nề – loét – tăng tiết nhầy.

Nguyên nhân hay gặp:
– Nhiễm khuẩn, nhiễm ký sinh trùng.
– Rối loạn vi sinh nặng sau tiêu chảy cấp.
– Viêm đại tràng mạn tính: viêm loét đại tràng (UC) hoặc Crohn.
– Tác dụng phụ kéo dài của thuốc (NSAID, kháng sinh liều cao).

Viêm đại tràng nếu không kiểm soát tốt có thể tiến triển mạn tính, gây đau kéo dài, sụt cân, thiếu máu và thậm chí tăng nguy cơ ung thư đại tràng.

Triệu chứng: giống nhau nhưng có dấu hiệu “gợi ý”

Sự tương đồng trong rối loạn đại tiện và đau bụng khiến nhiều bệnh nhân đồng nhất hai bệnh, dẫn tới điều trị sai cách. Dưới đây là các điểm khác biệt quan trọng.

Đau bụng

– IBS: đau âm ỉ, lan tỏa, giảm sau khi trung tiện hoặc đi ngoài. Cơn đau thường xuất hiện khi căng thẳng hoặc ăn nhiều thực phẩm khó tiêu.
– Viêm đại tràng: đau khu trú theo khung đại tràng, thường đi kèm cảm giác nóng rát hoặc tức nặng. Khi niêm mạc viêm nặng, người bệnh có thể đau quặn từng đợt.

Tính chất phân

– IBS: phân biến đổi liên tục, lúc táo, lúc lỏng; sợi nhầy thường trong và không kèm máu. Triệu chứng phụ thuộc nhiều vào cảm xúc.
– Viêm đại tràng: phân lỏng hoặc nát kéo dài; thường có nhầy đục, đôi khi lẫn máu. Số lần đi ngoài tăng rõ, mót rặn nhiều và đau hậu môn – trực tràng.

Triệu chứng toàn thân

– IBS: không sốt, không sụt cân.
– Viêm đại tràng: có thể có sốt nhẹ, chán ăn, mệt mỏi, sụt cân, da xanh do thiếu máu.

Diễn tiến bệnh

– IBS diễn tiến dao động, ngày tốt – ngày xấu.
– Viêm đại tràng thường có đợt cấp và giai đoạn lui bệnh, nếu không điều trị đúng sẽ chuyển mạn.

Cơ chế gây bệnh: trục não – ruột hay tổn thương niêm mạc?

Sự khác biệt sâu xa nhất giữa viêm đại tràng và ruột kích thích chính là cơ chế bệnh sinh.

Trong IBS

Trục não – ruột đóng vai trò trung tâm. Căng thẳng kích hoạt hệ thần kinh ruột, làm tăng co bóp, tăng cảm giác đau và thay đổi tốc độ di chuyển của phân. Bên cạnh đó:
– Hệ vi sinh thay đổi làm tăng khí và gây đầy bụng.
– Tín hiệu serotonin trong ruột rối loạn, gây tiêu chảy hoặc táo bón xen kẽ.

IBS không gây tổn thương mô học, vì vậy nội soi hoàn toàn bình thường.

Trong viêm đại tràng

Niêm mạc đại tràng bị tổn thương từ mức độ nhẹ đến nặng.
– Lớp biểu mô viêm và tiết dịch nhầy nhiều.
– Các ổ loét xuất hiện khi viêm kéo dài.
– Hệ vi sinh bị phá vỡ, làm bệnh trở nên mạn tính.

Chính sự khác biệt này khiến phương pháp điều trị cũng hoàn toàn khác nhau.

Chẩn đoán: khi nào cần nội soi?

Việc phân biệt hai bệnh rất quan trọng, bởi nếu điều trị IBS như viêm đại tràng hoặc ngược lại sẽ không hiệu quả.

Chẩn đoán IBS

Dựa vào tiêu chuẩn Rome IV, trong đó đau bụng tái diễn liên quan đến đại tiện hoặc thay đổi hình dạng phân là dấu hiệu cốt lõi.
Nội soi chỉ được chỉ định khi:
– Có dấu hiệu báo động (đi ngoài máu, sụt cân, thiếu máu).
– Bệnh kéo dài nhưng không đáp ứng thay đổi chế độ ăn.

Chẩn đoán viêm đại tràng

Nội soi đại tràng là tiêu chuẩn vàng, giúp xác định:
– Mức độ viêm
– Vị trí tổn thương
– Hình thái loét
– Nguy cơ tiến triển

Kết hợp xét nghiệm phân, CRP, calprotectin để đánh giá mức độ viêm và loại trừ nguyên nhân nhiễm trùng.

Nguyên tắc điều trị không thể áp dụng chung

Do bản chất khác nhau, hướng điều trị viêm đại tràng và hội chứng ruột kích thích không thể giống nhau.

Với hội chứng ruột kích thích

– Điều chỉnh chế độ ăn: hạn chế FODMAP, tăng chất xơ hòa tan, giảm caffeine và đồ kích thích.
– Quản lý stress: thiền, yoga, giấc ngủ đủ.
– Thuốc: chống co thắt, men vi sinh, thuốc điều hòa nhu động theo chỉ định.
– Theo dõi dài hạn: vì bệnh có xu hướng tái phát theo cảm xúc và môi trường sống.

Với viêm đại tràng

– Thuốc kháng viêm, kháng sinh hoặc 5-ASA tùy mức độ.
– Khôi phục hệ vi sinh bằng men vi sinh chuyên biệt.
– Chế độ ăn giảm kích ứng: hạn chế chất béo, đồ cay, rượu bia.
– Theo dõi nội soi định kỳ ở bệnh nhân mạn tính để ngừa biến chứng.

Khi nào cần đi khám?

Bất kỳ người bệnh nào có các dấu hiệu sau nên đến cơ sở y tế:
– Đau bụng kéo dài trên hai tuần
– Đi ngoài nhầy, phân máu
– Giảm cân không rõ nguyên nhân
– Thiếu máu, mệt mỏi
– Tình trạng không cải thiện dù đã thay đổi chế độ ăn

Chẩn đoán đúng ngay từ đầu giúp điều trị chính xác, rút ngắn thời gian bệnh và ngừa biến chứng.

Tài liệu tham khảo

1. Mayo Clinic – Irritable Bowel Syndrome (IBS)
   https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/irritable-bowel-syndrome/

2. Cleveland Clinic – Colitis & Ulcerative Colitis Overview
   https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/10351-colitis

3. National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (NIDDK) – IBS
   https://www.niddk.nih.gov/health-information/digestive-diseases/irritable-bowel-syndrome

4. American College of Gastroenterology – IBS Guidelines
   https://gi.org/topics/irritable-bowel-syndrome/