Kẽm là gì? Vai trò thiết yếu và tác dụng đối với sức khỏe con người

Kẽm là gì?

Kẽm (Zn) là một nguyên tố hóa học thuộc nhóm kim loại chuyển tiếp, tồn tại tự nhiên trong vỏ Trái đất và có mặt trong hầu hết các loại thực phẩm. Trong y học và sinh học, kẽm được biết đến như một vi chất dinh dưỡng không thể thiếu. Cơ thể con người không thể tự tổng hợp kẽm, mà cần bổ sung hằng ngày qua chế độ ăn hoặc thực phẩm bổ sung.

Ở mức tế bào, kẽm tham gia vào hoạt động của hơn 300 loại enzyme khác nhau. Các enzyme này có liên quan đến tổng hợp protein, phân chia tế bào, chuyển hóa carbohydrate, lipid, acid nucleic và ổn định màng tế bào. Điều này giải thích tại sao kẽm có ảnh hưởng rộng rãi đến hầu hết các cơ quan và hệ thống trong cơ thể.

Kẽm có tác dụng gì?

1. Đối với hệ miễn dịch

Một trong những tác dụng quan trọng nhất của kẽm là điều hòa chức năng miễn dịch. Kẽm giúp phát triển và hoạt động hiệu quả của tế bào lympho T – thành phần quan trọng trong hệ miễn dịch. Người thiếu kẽm thường dễ bị nhiễm trùng hô hấp, tiêu hóa và chậm phục hồi vết thương. Nghiên cứu của Prasad (2008) chỉ ra rằng bổ sung kẽm giúp giảm tần suất và mức độ nghiêm trọng của cảm lạnh thông thường, đồng thời hỗ trợ cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh.

2. Đối với sự tăng trưởng và phát triển

Kẽm là khoáng chất thiết yếu cho trẻ em đang trong giai đoạn tăng trưởng. Nó tham gia trực tiếp vào quá trình phân chia tế bào và tổng hợp DNA. Thiếu kẽm ở trẻ nhỏ có thể dẫn đến còi cọc, chậm dậy thì và giảm khả năng học tập. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thiếu kẽm là một trong những nguyên nhân dinh dưỡng phổ biến gây chậm phát triển thể chất ở trẻ em tại nhiều quốc gia.

3. Đối với da, tóc và móng

Kẽm đóng vai trò quan trọng trong quá trình tái tạo mô và duy trì sự khỏe mạnh của da. Những bệnh lý da liễu như mụn trứng cá, viêm da, rụng tóc từng mảng… đều có liên quan đến thiếu kẽm. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng việc bổ sung kẽm có thể hỗ trợ điều trị mụn nhờ khả năng kháng viêm, điều hòa tuyến bã nhờn và ức chế sự phát triển của vi khuẩn Propionibacterium acnes.

4. Đối với hệ tiêu hóa

Kẽm có vai trò bảo vệ niêm mạc ruột, thúc đẩy tái tạo tế bào ruột và tham gia điều hòa hấp thu dinh dưỡng. WHO đã khuyến nghị sử dụng kẽm trong phác đồ điều trị tiêu chảy cấp ở trẻ em, bởi kẽm giúp rút ngắn thời gian bệnh và giảm nguy cơ tái phát.

5. Đối với sinh sản và nội tiết

Ở nam giới, kẽm tập trung nhiều trong tuyến tiền liệt và tham gia quá trình sản sinh tinh trùng. Thiếu kẽm có thể gây giảm chất lượng tinh dịch, giảm ham muốn tình dục và vô sinh. Ở nữ giới, kẽm ảnh hưởng đến sự phát triển của trứng và điều hòa chu kỳ kinh nguyệt. Bổ sung đầy đủ kẽm còn giúp giảm nguy cơ biến chứng thai kỳ và thúc đẩy sự phát triển khỏe mạnh của thai nhi.

6. Đối với chức năng thần kinh và nhận thức

Kẽm tham gia vào dẫn truyền thần kinh tại não bộ, ảnh hưởng đến trí nhớ, sự tập trung và tâm trạng. Một số nghiên cứu gợi ý rằng bổ sung kẽm có thể giúp cải thiện triệu chứng trầm cảm nhẹ đến trung bình, nhờ vào tác động điều hòa hệ thần kinh trung ương.

7. Hỗ trợ lành vết thương

Kẽm cần thiết cho quá trình tổng hợp collagen và phân chia tế bào da, do đó nó đóng vai trò quan trọng trong việc lành vết thương. Những bệnh nhân bị bỏng hoặc loét tì đè thường được bổ sung kẽm để thúc đẩy phục hồi mô.

Nguồn thực phẩm giàu kẽm

Các nguồn thực phẩm tự nhiên cung cấp kẽm dồi dào gồm: hải sản (đặc biệt là hàu), thịt đỏ, gan động vật, trứng, các loại hạt (bí ngô, hạt điều), ngũ cốc nguyên cám và các loại đậu. Tuy nhiên, khả năng hấp thu kẽm phụ thuộc vào thành phần thực phẩm. Ví dụ, phytate trong ngũ cốc nguyên cám có thể cản trở hấp thu kẽm, trong khi protein động vật lại giúp tăng hấp thu.

Nhu cầu kẽm hằng ngày

Theo Viện Y học Hoa Kỳ (Institute of Medicine), nhu cầu kẽm khuyến nghị như sau:

• Trẻ sơ sinh 0–6 tháng: 2 mg/ngày

• Trẻ em 1–8 tuổi: 3–5 mg/ngày

• Thanh thiếu niên và người lớn: nam 11 mg/ngày, nữ 8 mg/ngày

• Phụ nữ mang thai: 11 mg/ngày

• Phụ nữ cho con bú: 12 mg/ngày

Việc bổ sung kẽm nên cân đối, vì thừa kẽm cũng gây hại như buồn nôn, đau bụng, giảm miễn dịch và rối loạn chuyển hóa đồng.

Qua những phân tích trên, có thể thấy rõ kẽm là gì: một nguyên tố vi lượng quan trọng, tham gia vào nhiều quá trình sinh học nền tảng. Đồng thời, việc tìm hiểu kẽm có tác dụng gì giúp chúng ta nhận thức sâu hơn về vai trò đa dạng của kẽm đối với miễn dịch, tăng trưởng, sức khỏe da tóc, hệ thần kinh và sinh sản. Đảm bảo cung cấp đủ kẽm thông qua chế độ ăn cân bằng hoặc thực phẩm bổ sung hợp lý chính là chìa khóa để duy trì cơ thể khỏe mạnh.

Tài liệu tham khảo

1. Prasad AS. Zinc in human health: effect of zinc on immune cells. Mol Med. 2008.

2. WHO/UNICEF. Clinical management of acute diarrhoea: WHO/UNICEF joint statement. 2004.

3. Institute of Medicine. Dietary Reference Intakes for Vitamin A, Vitamin K, Arsenic, Boron, Chromium, Copper, Iodine, Iron, Manganese, Molybdenum, Nickel, Silicon, Vanadium, and Zinc. National Academy Press, 2001.

4. Roohani N, Hurrell R, Kelishadi R, Schulin R. Zinc and its importance for human health: An integrative review. J Res Med Sci. 2013.